Uitvoeren van pleisterwerken in de winter is niet zonder risico. De kans op bevriezing is groot. Do’s en don’ts, enkele vuistregels…
Wat is het probleem?
Het zal je maar overkomen, je hebt alles klaargezet voor de stukadoor en het begint te vriezen. Of erger, de stukadoor is bezig of heeft juist gedaan en de temperaturen nemen een duikvlucht. Wat nu?
Een algemene regel is dat je niet mag pleisteren onder de 5°C en wel om verschillende redenen. Om te beginnen is die grens van 5°C belangrijk omdat eens je daaronder gaat, de gips zich anders gaat gaan gedragen tijdens de afwerking.
Hoe het juist (niet) werkt.
Vanaf het moment dat je de gips mengt met het water heb je slechts enkele uren om het aan de muur te hangen en af te werken. Vanaf de menging beginnen zich direct 2 processen te voltrekken: het droogproces en het afbindproces. Drogen wil zeggen dat stilaan 70% van het toegevoegde water uit de gips zal verdampen en afbinden wil zeggen dat de overige 30% van het toegevoegde water zich gaat binden aan de gips (op moleculair niveau, het is een kristallisatieproces). Deze twee processen hebben een bepaalde snelheid en ze lopen ook redelijk gelijk. Eens je nu onder die 5°C komt, dan worden beide processen vertraagd en verstoord. Het is te koud en dus kan er onvoldoende vocht afgegeven worden (verdamping) binnen de normale tijdspanne en er kan ook geen aanvang genomen worden met het afbindproces.
Het resultaat is dat de gips niet meer weet wat hij moet doen en dus zowel de droging als de binding (kristallisatie) vertragen. Is dat een probleem? Ja, want bij een goede kristallisatie gaan de gipskristallen een mooie regelmatige structuur aannemen en ze zorgen ook voor een goede aanhechting aan de ondergrond. Indien dit verstoord wordt, zal je uiteindelijke gipslaag van mindere kwaliteit zijn en minder goed hechten aan de ondergrond. Wat ook een probleem is, is dat tijdens het pleisteren de stukadoor de grootste moeite zal hebben om de gips mooi af te werken, immers de gips zal zich niet echt goed laten bewerken in dergelijke omstandigheden, waardoor de kans op een minder goede afwerking van de oppervlakte toeneemt.
Wat zijn de risico’s?
Deze temperatuur van 5°C moet de eerste 2 à 3 dagen als minimum aangehouden kunnen worden, dus als het overdag 5°C is tijdens de plaatsing, is de kans groot dat het ’s nachts kouder is in je huis, zelfs met kans op vorst. Hierdoor kan je pleisterlaag ernstige schade oplopen.
Er bestaat ook een aanzienlijk risico dat wanneer het binnen 5°C is, dat zwakkere bouwelementen zoals zijslagen van ramen of buitendeuren toch te koud of zelfs bevroren zijn en dat je op een bevroren ondergrond gaat pleisteren. Pleisteren op een bevroren ondergrond geeft helemaal geen aanhechting en zou gauw het begint te dooien, valt alles er terug af.
Dit zijn allemaal dingen die meespelen eens de temperatuur reeds onder de 5°C zakt. Dit is het moment dat je eigenlijk al zou moeten denken om de werken stil te leggen. Maar in de praktijk willen – begrijpelijkerwijze – noch bouwheer, noch stukadoor zomaar de werken stilleggen. De bouwheer wil graag dat de werken doorlopen (die paar graden zal ’t ni maken zeker en de werken mogen niet stilliggen om niet achterop te geraken met de planning) en de stukadoor ziet zijn inkomsten wegvliegen.
Geen paniek.
Wat nu als het écht gaat vriezen, onder de 0°C dus? Dan ben je absoluut verplicht om de werken stil te leggen. En wat als je juist gepleisterd hebt op dat moment? Dan moet je sowieso bijverwarmen tot minimum 5°C. Dat is niet altijd vanzelfsprekend op een ruwbouw: je hebt immers nog geen binnendeuren, soms staat de garagepoort nog niet in je huis, er staan nog geen afsluitingsroosters op eventuele verluchtingen,… Dat wordt behelpen met vuurtjes, warmeluchtkanonnen,… om 24/24 je huis warm te houden terwijl je alle openingen zo goed en zo kwaad mogelijk barricadeert. Maar terwijl je je huis helemaal dichtmaakt tegen de vorst, is je pleisterlaag al wel vocht aan het afgeven aan de lucht natuurlijk en dat vocht moet geëvacueerd worden: verluchten en ramen openzetten…
Wat je (niet) moet doen.
Je komt bijgevolg in een catch 22 omdat alles dicht moet tegen de koude en tegelijk alles open om het vocht buiten te laten. In dergelijke situatie is het eventueel te overwegen om een bouwdroger te gebruiken om het vocht uit de lucht te halen. Bouwdrogers doen echter geen wonderen: je moet al een hoge relatieve luchtvochtigheid hebben opdat bouwdrogers een goed rendement halen, en om een hoge relatieve vochtigheid te halen, zal je je huis warmer moeten maken dan 5°C. Als de pleister veilig aan de muur geraakt is, dan kan na ongeveer een week een onverwacht graadje vorst niet echt kwaad meer. En om het helemaal moeilijk te maken: bij zeer koude buitentemperaturen is de lucht heel droog zodat ze veel vocht zou kunnen opnemen…
Als je verwarmt met gasverwarmers hou er dan rekening mee dat verbranden van gas veel vocht produceert, dit vocht blijft in je huis hangen en omdat er zo veel vocht binnenhangt, zal je pleisterlaag minder vocht kunnen afgeven aan de lucht, en zal dus nog trager drogen. Nooit overdrijven met verwarmen, vooral de eerste 24 uur onder de 23°C blijven, anders gaat de gips krakkeleren. Stel je verwarmingstoestellen zodanig op dat de warme luchtstroom nooit rechtstreeks op de pleister gericht is, op die plaats zal hij te snel drogen waardoor spanningen ontstaan met de naastliggende vlakken en je barsten kan krijgen.
Conclusie
Als je in dergelijke situatie verzeild geraakt, of er door overvallen wordt, is het altijd behelpen en leven van dag tot dag. Blijven ademen, ooit wordt het terug warmer. Je eerste prioriteit moet zijn om het warm (>5°C) te houden, je volgende prioriteit is om het vocht te evacueren (maar wel liefst zo snel en continue mogelijk). Als het te lang blijft natstaan, kan je schimmelvorming krijgen, en die moet je later behandelen voor je gaat schilderen. Moeilijkste beslissing voor veel bouwers en verbouwers: de werken stilleggen voor de duur van de vorstperiode en je volledige planning achteruit schuiven. Als je pleisterwerken zou voorzien in het koude seizoen, voorzie dan preventief enkele weken “uitvriezen” in je planning en ga nooit uit van een vlot verloop.
Neem nooit risico’s en werkt niet als het té koud is: pleister bevriest snel en pleisteren op bevroren ondergrond biedt helemaal geen aanhechting aan muur of plafond. Als dit toch zou gebeuren zijn de gevolgen niet te overzien: korte tijd na het dooien valt alles eraf en kan je opnieuw beginnen ofwel krijg je grote barsten en holle plekken tussen pleisterlaag en de ondergrond. Dat wil je echt niet meemaken.